De natuur kan ons helpen om hedendaagse maatschappelijke, organisatorische en technische uitdagingen het hoofd te bieden. Biomimicry haalt lessen uit de natuur. Talloze organismen leven per slot van rekening al miljoenen jaren op aarde en kennen de strategieën hoe je hier het beste kunt overleven en floreren.
Saskia van den Muijsenberg licht direct toe: “Biomimicry probeert die strategieën uit de natuur na te bootsen en toe te passen in alles wat mensen willen maken, ontwerpen en organiseren. ‘Bio’ betekent ‘het leven’ en ‘mimesis’: nabootsen. Biomimicry is een ontwerpdiscipline die design, onderwijs, industrie, organisatie en zelfs de economie op z’n kop kan zetten,” voorspelt ze.
Alles draait om interactie
Om iets te maken, gebruiken we vaak veel energie, flinke druk, hoge temperaturen of vervuilende chemische processen. In de natuur komen zaken tot stand op kamertemperatuur, in of op het lichaam van het organisme en wordt water gebruikt als oplosmiddel. Alles is biologisch afbreekbaar en herbruikbaar. De natuur werkt dus milieuvriendelijk. “Daar kunnen wij van leren, want de tijd van zaken na gebruik op de afvalhoop gooien is verleden tijd. Wil je circulair business uitoefenen, dan moet je samenwerken. Net zoals in de natuur,” stelt Saskia. “Een boom laat een eikel vallen, de eekhoorn eet deze op en de eikel gaat via de ontlasting als voeding van de bodem de grond in. De eekhoorn wordt op een gegeven moment opgegeten door een vos. De vos gaat dood en die bacteriën komen terug het systeem in. Er zijn dus verschillende organismen nodig om het te laten circuleren. Dit systeem is ontstaan door interactie tussen planten en dieren. Wij denken nog vaak dat een fles weer een fles moet worden, maar niet iedere eikel wordt een eikenboom.”
Tapijttegels van visneten
De natuur is een onuitputtelijke inspiratiebron voor duurzame oplossingen voor vraagstukken waar onze maatschappij voor staat. Saskia schetst: “bij Interface Tapijttegels namen ze zich eind jaren 90 al voor om geen negatieve impact meer te hebben op het milieu. Ze gebruikten biomimicry voor hun innovatieproces. Ze bekeken een bosvloer en ontdekten dat niet alle tegels een gelijke print hoefden te hebben. Hierdoor is er minder snijafval, minder productieafval en de tapijttegels zijn bovendien makkelijker te leggen en te vervangen. Een groot succes dat om meer vroeg. Ze wilden de lijm beperken om het tapijt vast te maken. Ze lieten zich inspireren door de manier waarop gekko’s tegen een muur opklimmen. Ze ontwikkelde ‘tactiles’, kleine bioplastics die werken als gekkopootjes. Die verbinden de tapijttegels waardoor ze zwaarder worden. De zwaartekracht houdt ze op hun plek.” Makkelijker te installeren, beter te recyclen en beter voor de luchtkwaliteit. Interface maakt nu zelfs tapijttegels van de nylon van oude visnetten. Hiervoor werken ze samen met vissers op de Filipijnen die de kapotte netten uit de zee halen.”
Simpele regels
De natuur biedt volgens Saskia vaak de oplossing. “Zo zien steeds meer organisaties het belang van zelfsturend werken. Een bekend fenomeen voor zwermen vogels. Ze hebben maar een paar simpele regels die ze allemaal volgen: houd de richting van je twee buren aan. Vlieg niet te ver van elkaar af en vlieg niet te dichtbij elkaar. Als elk individu dezelfde regels toepast op zichzelf en de eigen situatie, kun je tot een complex systeem komen. Neem ook de migrerende ganzen die in een ‘V’ vliegen. Ze roteren niet alleen om elkaar uit de wind te houden. Het blijkt dat ze ook van positie wisselen omdat niet een gans de hele route kent. Ze vliegen dát stuk dat ze kennen voorop. In projectmanagement benoemen we een projectmanager voor het hele project. Misschien is het beter om net als bij de vogels in verschillende fases verschillende mensen in te zetten.”
Relatie positief bekrachtigen
“De kennis die in de natuur ligt opgeslagen, zijn we aan het ontrafelen en toepassen. Het leek vroeger in de natuur om competitie te gaan, maar we komen erachter dat dit juist om het vermijden van competitie gaat omdat het energie kost. Door samenwerking vind je je eigen niche.” Een waardevolle tip uit de biomimicry is: zorg voor aanvullende competenties. Dieren creëren onderling ook een win-win relatie. Ze doen vaak dingen waar een ander iets aan heeft zonder dat het ze moeite kost. “Kijk bijvoorbeeld naar de zeeanemoon en de anemoonvis. De anemoonvis is de enige vis die door een zeeanemoon kan zwemmen. Ze hebben iets aan elkaar. De zeeanemoon geeft bescherming aan de anemoonvis en de zeeanemoon leeft van de ontlasting van de vis. De anemoonvis zorgt als hij door de anemoon zwemt ook nog eens voor extra zuurstof voor de zeeanemoon. Ze helpen elkaar, maar het kost geen van de partijen moeite. Dat versterkt de relatie. Zo zouden bedrijven ook naar hun relatie kunnen kijken. Wat levert het de ander op om met mij in een relatie te zitten? Wat kun je nog meer doen om de relatie positief te bekrachtigen? Die ideeën kun je dus halen uit de natuur.”
Biomimicry aan bedrijfsleven koppelen
Saskia heeft deze ideologische baan zelf gecreëerd. Ze probeert via allerlei manieren banen in dit werkveld te ontginnen. Ze werkt in opdracht, maar heeft geen winstoogmerk. Ze faciliteert innovatietrajecten en betrekt anderen in de uitvoering. “Ik werk vanuit een netwerk met biomimicry toepassers. Ik denk dat deze visie op de wereld en innovatiemethode bedrijven veerkrachtiger maakt en dat het een positieve bijdrage kan leveren aan al het leven op aarde. Daarom breng ik biomimicry via workshops, presentaties, publicaties en onderzoek over het voetlicht bij ondernemingen. We willen dat ondernemers zich bij ieder vraagstuk afvragen: hoe zou de natuur dit doen? Daar ligt namelijk vaak het antwoord. Mensen die dit professioneel doen, koppelen we aan het bedrijfsleven.”
Innovatiekabinet: prangende vragen voor het mkb
Het Innovatiekabinet is een groep van vrije denkers en doeners onder leiding van Ruud Koornstra. Zij helpt mensen in het mkb met prangende innovatievraagstukken op momenten dat regelgeving ze belemmert. “We helpen niet alleen omdat we lijntjes hebben met het echte kabinet, we weten vaak de expertise te vinden die ze nodig hebben. We praten veel met mkb-ondernemers om vanuit hun expertise te sparren.” Voor Saskia dé manier om biomimicry bij de mkb’er onder de aandacht te brengen, want met de natuur kom je zoveel verder.
